2023: matig jaar voor Belgische bouwsector

2023 is voor de Belgische bouwsector een moeilijk jaar. Mede door de stijgende rente en de terugval van de economie loopt de vraag vanuit de markt terug. De sector kampt met hoge materiaalkosten, stijgende loonkosten en marges die afnemen. Ook nemen faillissementen toe. Mede daardoor krijgen bouwondernemers steeds vaker te maken met wanbetaling.

Op de langere termijn zijn we positief over de bouwsector, onder meer omdat we een sterke renovatiegolf verwachten om woningen duurzamer te maken. Ook bedrijven staan voor een energetische transitie. De Europese doelstelling om tegen 2050 klimaatneutraal te zijn, zal de vraag naar renovatie- en isolatiewerken doen toenemen. Daarnaast blijft ook nieuwbouw belangrijk vanwege het groeiende tekort aan betaalbare woningen.

Voorzien we voor de bouwsector als geheel een (beperkte) negatieve groei, een uitzondering vormt de productie van civieltechnische werken. Die groeit dit jaar enkele procenten. Vooral dankzij investeringen van de overheid in schone energie en infrastructuurprojecten. Ook de energetische renovatie (verwarming, ventilatie, isolatie en hernieuwbare energie) profiteert van overheidssteun in de vorm van btw-verlaging.

Om te voldoen aan de klimaatdoelstellingen van 2050, is een ingrijpende aanpassing van veel bestaande woningen vereist. Dat betekent voor huiseigenaren een fikse investering, zeker gezien de historisch hoge kosten voor bouwmaterialen en technische installaties als zonnepanelen en warmtepompen. Wel krijgen ze hiervoor een lagere energierekening terug. Veel particulieren (vooral met lagere inkomens) schuiven de noodzakelijke energie-aanpassingen voor zich uit. Ook is er veel onzekerheid over wat nu de beste oplossing is voor isolatie, zonnepanelen en verwarming.

Het aantal verleende vergunningen voor nieuwe bouwprojecten is het afgelopen jaar in de volle breedte teruggelopen. Zowel voor eengezinswoningen en appartementen, alsook voor niet-residentieel vastgoed. Bij de laatste is de trend voor zowel nieuwe projecten als ook voor renovatie van bestaand commercieel vastgoed neerwaarts. Tal van redenen hebben invloed op de vergunningverlening zoals strengere milieunormen, stijgende bouwkosten en grondprijzen, hogere rentarieven, strengere regelgeving en toenemende grondschaarste. Maar wat vooral opvalt is de trage overheid bij het verlenen van vergunningen.

De Wereldbank heeft in 208 landen de vergunningverlening onder de loep genomen. België figureert in de achterhoede, ver achter buurlanden Duitsland en Nederland en ook ver achter andere grote EU-landen. Alleen Frankrijk scoort slechter. Het trage vergunningsbeleid (lange doorlooptijden en omslachtige beroepsprocedures) is een blokkade voor de Belgische bouwactiviteiten. Het ondermijnt de investeringsdrang van ontwikkelaars om nieuwe projecten op te starten.

Afgelopen jaar gingen er in België bijna 10.000 bedrijven failliet. Dat was een stijging van 42 procent tegenover 2021. De horeca en de bouw namen het merendeel hiervan voor hun rekening. Zo ging er in het laatste kwartaal van 2022 een recordaantal bouwbedrijven over de kop (574, Statbel). Steeds meer bouwbedrijven hebben moeite om winst te maken. Veel bedrijven werken break-even of zelfs met verlies, in de hoop dat het spoedig beter zal gaan.

Bouwbedrijven kunnen de hogere kosten vaak slechts gedeeltelijk opvangen door hun prijzen te verhogen. Vooral voor installateurs en aannemers is dat een moeilijk verhaal richting eindklant. De willingness to pay bij de eindklant heeft zo zijn grenzen. Het gaat erom de balans te vinden tussen welke kosten wel door te rekenen zijn en de welke niet. Ook zien we een trend dat er gezocht wordt naar goedkopere productoplossingen.

Ondanks de vele rode signalen voor 2023 zijn de lange termijn vooruitzichten gunstig voor de bouw. We voorzien een sterke golf aan opdrachten om woningen duurzamer te maken. Ook het bedrijfsleven staat voor een energietransitie. De Europese doelstelling om tegen 2050 klimaatneutraal te zijn, zal de vraag naar renovatie- en isolatiewerken stimuleren.

De bouwsector heeft een enorme opportuniteit om op lange termijn in te spelen op de energietransitie. Al ontbreekt het nog wel aan visie en samenwerking. Het is aan de overheid om particulieren en bedrijven duidelijkheid te bieden met informatiecampagnes. Ook vanuit de financiële sector is de helpende hand nodig. Veel particulieren en ook bedrijven tasten in het duister over wat wel en niet mogelijk is. Banken kunnen daarbij helpen en duidelijkheid bieden.

Wat ook als een positief signaal mag gelden is dat de orderboeken nog relatief goed gevuld zijn en dat de Belgische bouwsector vorig jaar beter presteerde dan de bouwsectoren in de buurlanden. De relatief goede prestaties van de Belgische bouwsector in 2022 zijn toe te schrijven aan verschillende factoren, zoals de verlaging van het btw-tarief voor sloop en wederopbouw, de sterke vraag naar nieuwbouw en renovaties tijdens de pandemie die doorwerkte tot in 2022 en diverse gewestelijke energiemaatregelen.

Na een periode van daling lijkt het ondernemersvertrouwen in de bouwsector te stabiliseren. Dat is mede te verklaren door de energieprijzen die enigszins normaliseren. Ook lijkt de inflatie (op een hoger niveau) onder controle. Heel hard zal het herstel na 2023 niet gaan. We verwachten dat het waarschijnlijk tot 2025 zal duren voordat de sector weer boven het pre-pandemische niveau uitkomt.