Blog Marcel: AI en Frauderisico

Ik ben sinds 1985 betrokken bij het accountantsberoep en heb sedertdien een voorliefde voor het thema fraude. Ik heb in de loop der jaren allerhande hypes zien komen en gaan. Vaak gingen deze gepaard met doemscenario’s. Denk bijvoorbeeld aan de millenniumbug: het verhaal van een ramp die niet kwam. Computersystemen zouden tijdens de jaarwisseling 1999/2000 door onzorgvuldig programmeren crashen. Maar ook zouden geldautomaten niet meer werken, zou medische apparatuur uitvallen en dichter bij huis: onze telefoons en televisies zouden ermee stoppen. Gelukkig viel het – op relatief kleine incidenten na - allemaal wel mee en kon het jaar 2000 zonder zorgen met een glas champagne worden ingeluid.

Of neem de aanvankelijk ongekende opkomst en groei van internetbedrijven aan het eind van de vorige eeuw die leidde tot de ‘internetzeepbel’ die nadien grotendeels uiteenspatte. Internet heeft weliswaar geleid tot succesvolle nieuwe bedrijven zoals Amazon en BOL, maar hoeveel bedrijven zijn er wel niet ten onder gegaan? Bedrijven die voor torenhoge bedragen naar de beurs gingen zonder dat zij ooit een cent winst hadden behaald. In Nederland staat de opkomst en ondergang van Worldonline – een onderneming die Nina Brink grote bekendheid bezorgde – symbool voor de internetzeepbal. 

Met het voorbeeld van de internetzeepbel misken ik niet dat internet de marktverhoudingen heeft opgeschud en dat businessmodellen zijn gewijzigd. Sommige webwinkels zorgen voor leegstand in winkelstraten. Winkelpersoneel dat persoonlijk advies gaf is vervangen door ICT-ers die een website kunnen bouwen en onderhouden. Algoritmes die klanten opsporen en aansporen om via websites producten te kopen, zijn belangrijker geworden dan reclamekrantjes in de brievenbus. Maar in essentie gaat het nog steeds om het verkopen van producten en diensten. Dat was zo in de oude economie en is nog steeds zo in de nieuwe economie. Zo blijven elektrische auto’s in essentie vervoermiddelen net als zonnepanelen slechts een middel zijn in de energievoorziening. Bitcoins hebben de functie van betaalmiddel en zijn daarmee niet wezenlijk anders dan een dollar, yen en euro.

Door schade en schande wijs geworden heb ik de neiging ontwikkeld om hypes enigszins sceptisch te bekijken. En natuurlijk weet ik dat ik in voorgaande alinea’s her en der chargeer en dat er kanttekeningen en nuances zijn te maken: het gaat niet alleen om oude wijn in nieuwe zakken.

Het punt dat ik wil maken is dat je bij veranderingen, innovaties en hypes altijd je gezond verstand moet blijven gebruiken, risico’s moet (her)beoordelen, processen en systemen moet aanpassen, personeel moet opleiden en verjongen, wet- en regelgeving moet aanpassen en aanverwante zaken dient te beheersen. Maar ook dat je niet alleen naar risico’s en bedreigingen moet kijken, maar ook naar kansen. 

Een voorbeeld van een hype waar ik het gezond verstand begin te missen betreft de zogeheten ESG- en CSRD-rapportages, kort gezegd al hetgeen tegenwoordig onder de noemer duurzaamheid en niet-financiële informatie wordt geschaard. Ik zie dat dit onderwerp wordt ‘gekaapt’ door accountants, juristen en andere adviseurs. Zij maken er een regelgeving- en compliancecircus van dat wat mij betreft geen recht doet waar het echt om gaat en zou moeten gaan: mens, organisaties, maatschappij en aarde bestendig(er) maken en houden voor de toekomst. Dat is de kern waar het om zou moeten draaien, maar waar het bij velen al lang niet meer om gaat. Compliance is ‘key’ geworden in plaats van de vraag of er een adequate bijdrage wordt geleverd aan een bestendige toekomst. Bovendien neem ik waar dat diverse partijen de grenzen van de wet opzoeken en dat zij aan ‘brown- en greenwashing’ doen, een onderwerp dat in het circus der adviseurs niet geliefd is maar voor belanghebbenden uiterst relevant is.

Naast duurzaamheid betreft AI op dit moment een hype. De toepassing van kunstmatige intelligentie is echter niet nieuw. Het onderwerp staat sinds de publicatie van Alan Turing in 1950 geagendeerd. Hetgeen niet maakte dat het onderwerp direct een boost kreeg.

Maar is dat nou daadwerkelijk zo? Winnen traditionele media het inmiddels niet van de onzin die via Twitter/X en andere social media wordt verspreid? Ontstaan er niet steeds meer regels met betrekking tot het gebruik van algoritmes en zijn we niet op weg naar een scherper toezicht op de ontwikkeling en het gebruik ervan? Staat tegenover de efficiencywinst en het verlies aan arbeidskrachten door het gebruik van AI niet het ontstaan van nieuwe allerhande nieuwe functies?

En laten we naast de bedreigingen ook naar de kansen kijken van technologie en AI kijken, bijvoorbeeld in het kader van fraudepreventie- en bestrijding. Zo wordt het steeds makkelijker om omvangrijke databestanden (‘big data’) sneller en effectiever te doorgronden en te analyseren. Om afwijkende patronen te signaleren of gedrag (van bijvoorbeeld leveranciers en afnemers) te voorspellen. Om fraudesignalen vroegtijdig te detecteren en op te volgen.

Overigens is dat alles niet nieuw. Zo maken banken in het kader van de witwasbestrijding al lang gebruik van tools op het gebied van patroonherkenningen en risicoclassificaties om ongebruikelijke transactiepatronen te signaleren en risicovolle cliënten in de gaten te houden. Zo maken creditcard- en telefoonmaatschappijen al vele jaren gebruik van systemen die nagenoeg realtime afwijkende patronen spotten.

Wat nieuw is dat steeds meer organisaties het gebruik van dergelijke tools nu pas ontdekken, er langzaamaan mee vertrouwd raken en er gebruik van gaan maken. Anders gezegd: de ‘awareness’ gaat omhoog. Die moet wat mij betreft gericht zijn op zowel de kansen als de bedreigingen. Kansen moet je benutten, tegen bedreigingen moet je je wapenen. Dat is geen hype, maar van alle tijden.